Ανάλυση της στρατηγικής των Ιταλών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940-41) βάσει των στρατηγικών αναλυτών Σουν Τσου, Κλαούζεβιτς, Ζομινί και Φούλερ

Ανάλυση της στρατηγικής των Ιταλών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο (1940-41) βάσει των στρατηγικών αναλυτών Σουν Τσου, Κλαούζεβιτς, Ζομινί και Φούλερ | Αντιπλοίαρχος Θεόφιλος Νικολαΐδης

Μπενίτο Μουσολίνι (1883-1945).

Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος εντάσσεται στα πλαίσια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και του ευρύτερου στρατηγικού σχεδιασμού της πολιτικής του Μουσολίνι, στο χώρο της Μεσογείου. Ο Μουσολίνι στα μέσα του 1940 έχοντας ως πρότυπο τις κατακτήσεις του Αδόλφου Χίτλερ, θέλησε να αποδείξει στους συμμάχους του ότι μπορεί και ο ίδιος να οδηγήσει την Ιταλία σε ανάλογες στρατιωτικές επιτυχίες και να αναδειχθεί σε ρυθμιστική δύναμη της Νότιας Βαλκανικής. Αποτελεί δε, προϊόν της επεκτατικής πολιτικής του φασιστικού καθεστώτος, η οποία διαφάνηκε με την κατάληψη της Αλβανίας (Άνοιξη 1939), διαταράσσοντας την έως τότε πολιτική και στρατιωτική ισορροπία στα Βαλκάνια [1] ενώ την ίδια χρονική περίοδο Αγγλία και Γαλλία εγγυούνταν την ανεξαρτησία της Ελλάδας, σχηματοποιώντας έμμεσα τις συμμαχίες που διαμορφώνονταν στην περιοχή.

Ο σκοπός του άρθρου είναι να αναλύσει τη στρατηγική των Ιταλών στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, υπό το πρίσμα των βασικών εννοιών που αναπτύχθηκαν από τους κορυφαίους διανοητές και στρατηγικούς αναλυτές, με σκοπό την εξαγωγή χρήσιμων και επωφελών συμπερασμάτων για την άσκηση της σύγχρονης στρατηγικής σκέψης και της επιχειρησιακής τέχνης.

Διεθνές Περιβάλλον

Ο Χίτλερ με προσωπικές του ενέργειες, για τις οποίες δεν είχε ενημερώσει το σύμμαχό του, Μουσολίνι:

– Εξασφάλισε συμμαχία με Ουγγαρία, Ρουμανία και Βουλγαρία, (Μάιος – Ιούλιος 1939).

– Επιτέθηκε στην Πολωνία, (1 Σεπτέμβριο 1939).

– Κατέλαβε τις πετρελαιοπηγές της Ρουμανίας, (12 Οκτώβριο 1940).

Οι ανωτέρω επεκτατικές ενέργειες, εξόργισαν το Μουσολίνι και έδρασαν καταλυτικά στην απόφασή του για επίθεση στην Ελλάδα [2], με σκοπό την απόκτηση ηγεμονικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Αντίθετα η Μ. Βρετανία και η Γαλλία, παρέμεναν επίσημα θεατές εν ονόματι της φιλειρηνικότητας. [3]

Πολιτικός Αντικειμενικός Σκοπός (ΑΝΣΚ) Ιταλών

Ο πολιτικός Αντικειμενικός Σκοπός (ΑΝΣΚ)  που είχε τεθεί, ήταν η κατάληψη της Ελλάδας, όπως προκύπτει κι από το τελεσίγραφο της 28ης Οκτωβρίου. Για την επίτευξή του, χρησιμοποιήθηκε αρχικά διπλωματία εξαναγκασμού, με μεθοδευμένη κλιμάκωση των προκλητικών ενεργειών με απειλή χρήσης βίας (πειθαναγκασμός) και στη συνέχεια, από 28 Οκτωβρίου 1940, με την ανάληψη επιθετικών επιχειρήσεων, επιδιώκοντας αποφασιστικό αποτέλεσμα με τη χρήση βίας.

Αίτια Πολέμου

Τα αίτια του πολέμου προσδιορίζονται σε 3 επίπεδα [4] και αποτελούν απόρροια τόσο των προσωπικών επιδιώξεων του δικτάτορα, (ατομικό επίπεδο) όσο και των κρατικών δομών αλλά και του διεθνούς συστήματος, όπως αυτά αναλύονται παρακάτω:

Συστημικό Επίπεδο: Επιδίωξη ηγεμονικής κυριαρχίας της Ιταλίας στην περιοχή των Βαλκανίων, υπό την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού. Ο δικτάτορας αντιλαμβανόμενος την ανισοκατανομή ισχύος που θα δημιουργούνταν στην περιοχή ενδιαφέροντός του, με την πρόσκτηση των πετρελαιοπηγών της Ρουμανίας από τη Γερμανία, αναλαμβάνει επιθετικές επιχειρήσεις για να αποκτήσει μερίδιο στη διακυβέρνηση του διεθνούς συστήματος.

Κρατικό επίπεδο: Η καλλιέργεια στο εσωτερικό της χώρας και στη συνείδηση του ιταλικού λαού, μέσω προπαγανδιστικών ενεργειών, του κινήτρου προσφυγής στον πόλεμο, με την αναβίωση του αισθήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

Ατομικό επίπεδο: Βιολογικά ορμέμφυτα του Μουσολίνι. Η ιδιοσυγκρασία [5] και η αλαζονεία του δικτάτορα για εξομοίωση στα μάτια του ιταλικού λαού με τον Χίτλερ καθώς και οι οραματισμοί του για αναβίωση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, επέδρασαν καταλυτικά στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας και στην κήρυξη του πολέμου στην Ελλάδα. [6] Επιπλέον δε, επιζητούσε και τη στρατιωτική δόξα, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Τσιάνο, «το ασύλληπτο όνειρο της ζωής του, η δόξα επί του πεδίου της μάχης».[7]

Υψηλή Στρατηγική Ιταλών

Σε επίπεδο υψηλής στρατηγικής, ο Μουσολίνι αν και αρχικά επιδίωξε την κατάκτηση της Ελλάδας άνευ κόστους ή με το ελάχιστο δυνατό κόστος, (προσέγγιση θεωρίας Σουν Τσου) [8] μετέβαλε στην πορεία την πολιτική του και εφάρμοσε την «άμεση προσέγγιση» [9], (θεωρία Κλαούζεβιτς) με χρήση όλων των διατιθέμενων μέσων στρατιωτικά – διπλωματικά – ψυχολογικά, τόσο στο φυσικό όσο και στο ηθικό πεδίο[10], ειδικότερα:

Καρλ Φίλιππ Γκότλιμπ φον Κλάουζεβιτς (Carl Philipp Gottlieb von Clausewitz, 1780-1831). Πρώσος στρατιωτικός και συγγραφέας περί της θεωρίας και πρακτικής του πολέμου. Έργο του Γερμανού ζωγράφου Karl Wilhelm Wach (1787-1845).

Στρατιωτικά: Πριν την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων εκτελέστηκαν επιχειρήσεις προπαγάνδας και προκλητικές – επιθετικές ενέργειες με αποκορύφωμα τη βύθιση του καταδρομικού «Έλλη» [11]. Σκοπός, των ανωτέρω ενεργειών ήταν αφενός η ψυχολογική πίεση της ελληνικής πλευράς, για μείωση της θέλησης των ελλήνων για πόλεμο και αφετέρου η ενδυνάμωση του ηθικού του ιταλικού λαού, μεθόδευση όμως που δεν επέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, στο ηθικό των ελλήνων [12]. Επιπλέον, ο Μουσολίνι, υπό τον φόβο της απώλειας ισχύος στην περιοχή των Βαλκανίων, μετά την προσάρτηση της Ρουμανίας από τον Χίτλερ, αποφάσισε εσπευσμένα και παρά τις αρχικές αντιρρήσεις των επιτελών του, την επίθεση εναντίον της Ελλάδας [13], για την οποία είχε εκδώσει και σχετικές κατευθύνσεις.[14]

Διπλωματικά: Η επίδοση τελεσιγράφου, με το οποίο ζητείτο να επιτραπεί η ελεύθερη διέλευση των ιταλικών στρατευμάτων, τα οποία θα κατελάμβαναν απροσδιόριστα «στρατηγικά σημεία» εντός της ελληνικής επικράτειας.

Ψυχολογικά Μέσα: Πριν την έναρξη αλλά και κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων η ιταλική ηγεσία, προσπάθησε να δημιουργήσει στον ιταλικό λαό το κίνητρο προσφυγής στον πόλεμο αλλά και να επηρεάσει το ηθικό τους κατασκευάζοντας ψευδείς ειδήσεις και καλλιεργώντας την εντύπωση περί ενός εύκολου αγώνα, όπως π.χ. ότι η επιτυχία της επιχείρησης θα ήταν κεραυνοβόλα και απολύτως σύμφωνη με τα σχέδια. Ταυτόχρονα, επεδίωκαν την καταρράκωση του ηθικού της ελληνικής πολιτικής ηγεσίας και των Ελλήνων. Έτσι πραγματοποιήθηκαν παρελάσεις και προεόρτιοι εορτασμοί για τη νίκη, (που τελικά δεν ήρθε), με κύριο σύνθημα ότι ο εχθρός, που βρισκόταν σε δεινή θέση, θα ηττηθεί. Γενικότερα, το φρόνημα των Ιταλών στρατιωτών υπερτονιζόταν δυσανάλογα σε σχέση με τις πραγματικές διαθέσεις τους και τη νομιμοφροσύνη τους απέναντι στο φασιστικό καθεστώς.[15]

Στρατιωτική Στρατηγική Ιταλών

Η Ιταλία σε επίπεδο στρατιωτικής στρατηγικής εφάρμοσε τη «Στρατηγική Εκμηδένισης», εστιάζοντας στην εξουδετέρωση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων (ΕΔ) μέσω μάχης, σύμφωνα με αυτά που πρεσβεύει ο Ντέλμπρυκ.[16]

Επιχειρησιακή Τέχνη (Operational Art)

Για την επίτευξη του τεθέντος πολιτικού ΑΝΣΚ, σχεδιάστηκε σε στρατιωτικό στρατηγικό επίπεδο επιθετική ενέργεια στον τομέα Ηπείρου με εισβολή ταχυκίνητων μέσων, υποστηριζόμενες από πυροβολικό, μηχανικό και αεροπορία καθώς και προκαταρτική ή συγχρόνως κατάληψη των νήσων Κέρκυρας, Κεφαλονιάς και Ζακύνθου με αμυντική στάση στον τομέα της Μακεδονίας, υπό την προϋπόθεση της ουδετερότητας της Γιουγκοσλαβίας.[17] Το γενικό σχέδιο των Ιταλών ήταν καλό ως προς τη σύλληψή του, αλλά όμως πολύ αισιόδοξο, ως προς τη δυνατότητα επιτυχίας του.

Ο Μουσολίνι επηρεασμένος από το μεγαλοϊδεατισμό που τον κατείχε αλλά και από τις εισηγήσεις των επιτελών του, είχε την αίσθηση ότι θα αιφνιδίαζε τους έλληνες και η κατάκτηση της Ελλάδας θα ήταν αποτέλεσμα λίγων ημερών. Η πραγματικότητα όμως τον διέψευσε με αποτέλεσμα να επιρρίπτει παντού ευθύνες, χαρακτηριστικά δε για την Ιταλική φυλή έλεγε ότι είναι «φυλή προβάτων».[18]

Δυνάμεις – Μέσα

Για την εφαρμογή του σχεδίου επίθεσης, αν και ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου στρατηγός Πιέτρο Μπαντόλιο, είχε εκτιμήσει ότι απαιτούνταν 20 μεραρχίες, ο Διοικητής των δυνάμεων στην Αλβανία, Σεμπαστιάνο Βισκόντι Πράσκα, υποστήριζε ότι μόνο 3 μεραρχίες αρκούσαν, και αυτές μάλιστα αφού θα είχε ήδη ολοκληρωθεί η πρώτη φάση του σχεδίου, δηλαδή η κατάληψη της Ηπείρου.[19] Σύμφωνα με το σχέδιο, τελικά διατέθηκαν 9 Μεραρχίες.[20]

Πιέτρο Μπαντόλιο (Pietro Badoglio, 1871 – 1956), Ιταλός στρατάρχης, διπλωμάτης, αντιβασιλέας και πολιτικός. Ιούνιος 1940.

Υποβοηθητικές – Υποστηρικτικές Επιχειρήσεις

Το σχέδιο θα υποστηριζόταν από την πολεμική αεροπορία [21] και από το πολεμικό ναυτικό, με αποβατικές επιχειρήσεις και επιχειρήσεις ναυτικής υποστήριξης. Από την εφαρμογή του όμως η συνεισφορά τους ήταν υποδεέστερη των αναμενομένων και όλη η προσπάθεια εστιάστηκε στο χερσαίο αγώνα.

Χαρακτηριστικά Θεάτρου Επιχειρήσεων (Γεωγραφία – Μετεωρολογικές Συνθήκες – Μεταφορές)

Τα τοπογραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής των επιχειρήσεων (ορεινή, δύσβατη με φτωχό οδικό δίκτυο) σε συνδυασμό με τα δυσμενή καιρικά φαινόμενα (συνεχείς βροχοπτώσεις), δημιούργησαν μη αναμενόμενες καταστροφές στις οδικές αρτηρίες – γέφυρες και επέφεραν φυσικές, μη επιθυμητές, επιδράσεις [22], στην εφαρμογή του Ιταλικού σχεδίου. Η εικόνα στο ναυτικό αγώνα ήταν ανάλογη, καθώς οι αντίξοες καιρικές συνθήκες δεν επέτρεψαν την προσχεδιασμένη απόβαση στην Κέρκυρα.

Εκτίμηση Προθέσεων Αντιπάλου (Ελλάδας) – Διοίκηση και Έλεγχος – Εναλλακτικά Σχέδια

Οι Ιταλοί αν και κατά τη σχεδίαση εκτίμησαν ορθά την αντίσταση των Ελλήνων [23], αιφνιδιάστηκαν από την προβαλλόμενη αντίσταση στο πεδίο της μάχης, ματαιώνοντας τα αρχικά τους σχέδια για ανάληψη επιθετικών ενεργειών στα ελληνικά νησιά.

Ουμπάλντο Σοντού (Ubaldo Soddu 1883-1949). Τον Νοέμβριο του 1940 αντικατέστησε στη διοίκηση των ιταλικών δυνάμεων στην Αλβανία τον Βισκόντι Πράσκα. Λίγο αργότερα, όμως, παραιτήθηκε.

Τα τακτικά αποτελέσματα στο πεδίο της μάχης, εξόργισαν το Μουσολίνι, ο οποίος ανασχημάτισε τη Διοίκηση Αλβανίας, αντικαθιστώντας τον Πράσκα (9 Νοεμβρίου ’40) με τον Ουμπάλντο Σόντου, ο οποίος στη συνέχεια αντικαταστάθηκε (μέσα Δεκεμβρίου ’40) από τον Ούγκο Καβαλλέρο.[24]

Επίσης, σε στρατηγικό επίπεδο δεν εκτελέστηκε κάποιο εναλλακτικό σχέδιο σε κάποιο άλλο Θέατρο Επιχειρήσεων [25] (π.χ. Ιόνια νησιά ή Κρήτη), ως αντίδραση στο αδιέξοδο που επέφεραν οι επιχειρήσεις στο Θέατρο της Αλβανίας. Ο Μουσολίνι επέμεινε στη συνέχιση των επιχειρήσεων στο Αλβανικό μέτωπο [26] και συγκεκριμένα στην «εαρινή επίθεση», χωρίς όμως επιτυχία.[27]

Ούγκο Καβαλλέρο (1880-1943). Αρχές Δεκεμβρίου του 1940, ο Καβαλλέρο ορίστηκε Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων της Ιταλίας. Στα τέλη του ίδιου μήνα, ανέλαβε να αναστρέψει την δυσμενή τροπή του πολέμου κατά της Ελλάδας, αντικαθιστώντας τον Σοντού, χωρίς όμως επιτυχία

Τα συμπεράσματα που εξάγονται από την κριτική ανάλυση των ιστορικών γεγονότων που παρατέθηκαν και τη συγκριτική τους ανάλυση με βάση τις θεωρίες και τους στρατηγικούς αναλυτές, παρουσιάζονται παρακάτω:

1. Η περίφημη «Τριάδα» (Λαός – Στρατός – Κυβέρνηση) του Κλαούζεβιτς [28], αν και δεν αγνοήθηκε επί της αρχής, καθόσον επιδιώχθηκε ο επηρεασμός του «Λαού» και του «Στρατού», παρ’ όλα αυτά διαφαίνεται ότι η «Κυβέρνηση» και συγκεκριμένα ο δικτάτορας Μουσολίνι, στον οποίο ανήκε και η πολιτική καθοδήγηση του πολέμου, απέτυχε στη συγκριτική αξιολόγηση των συστατικών στοιχείων της «τριάδας». Ειδικότερα, κατεχόμενος από προσωπικά πάθη και εμμονές, δεν έλαβε υπόψη του τη μεταβαλλόμενη αξία των στοιχείων που τη συνθέτουν, προκειμένου να τη διατηρεί σε ισορροπία, ανάλογα με τη διαμορφωθείσα κατάσταση από την εξέλιξη στο μέτωπο του πολέμου και στο εσωτερικό της χώρας.
2. Δεν ελήφθη υπόψη αυτό που ο Κλαούζεβιτς ονομάζει «γενικευμένη τριβή» [29], καθώς οι ιταλικές Ενοπλές Δυνάμεις δεν διέθεταν σχετική πολεμική εμπειρία, κάτι που συνιστά ο Κλαούζεβιτς ως το καλύτερο «λιπαντικό» για τη αντιμετώπιση της «τριβής». Αποτέλεσμα της ανωτέρω απειρίας, ήταν να μην μπορούν να διαχειριστούν προβλήματα τακτικής στο πεδίο της μάχης αλλά και να μην εκμεταλλευτούν το πυροβολικό και την αεροπορία τους. [30] Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Ζομινί, «Δεν είναι ο τρόπος του σχηματισμού μάχης που θα εξασφαλίσει τη νίκη, όσο η σωστή συνδυαστική χρήση των διαφορετικών όπλων». [31] Η δράση δε των μηχανοκινήτων, επί των οποίων βασιζόταν ο αιφνιδιασμός, ήταν αναποτελεσματική λόγω της μη ορθής εκτίμησης των φυσικών κινδύνων.[32]

Πορτρέτο του Antoine-Henri Jomini (1779-1869). Ο βαρόνος Αντουάν-Ανρί Ζομινί συγγραφέας του βιβλίου «Η Τέχνη του Πολέμου», ήταν Γάλλος-Ελβετός αξιωματικός που έλαβε μέρος στις εκστρατείες του Ναπολέοντα, έχοντας υπηρετήσει ως επιτελής αξιωματικός και στη συνέχεια ως Επιτελάρχης του Ney, ενός εκ των Στραταρχών του Ναπολέοντα και, έχοντας λάβει μέρος σε μια σειρά από μεγάλες μάχες που άλλαξαν τη ροή των στρατιωτικών πραγμάτων όπως αυτή στο Ουλμ, στην Ιένα και στο Eylau. Έργο του Άγγλου ζωγράφου George Dawe (1781-1829), συλλογή Hermitage Museum.

3. Ο Μουσολίνι αν και ενήργησε αρχικά με βάση την «εχθρική πρόθεση», προκάλεσε, με τον τορπιλισμό της «Έλλη», το «εχθρικό συναίσθημα» του Ελληνικού λαού, έννοιες με τις οποίες ασχολήθηκε ο Κλαούζεβιτς [33]. Συγκεκριμένα, ο τορπιλισμός του πλοίου ανήμερα των εορταστικών εκδηλώσεων της θρησκευτικής εορτής, επέδρασε στο ηθικό του Έλληνα κατά τρόπο μη αναμενόμενο από τον δικτάτορα (μη φυσική και μη επιθυμητή επίδραση) [34], δημιουργώντας στη συνείδηση του ελληνικού λαού, ισχυρό κίνητρο για εκδίκηση και απονομή δικαιοσύνης.
4. Σύμφωνα με τον Κλαούζεβιτς, «ο πόλεμος είναι μια πολιτική πράξη» και όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «η πολιτική είναι η μήτρα από την οποία γεννιέται ο πόλεμος» [35], για την επίτευξη πολιτικών ΑΝΣΚ. Ο Μουσολίνι αν και γνώριζε τι επιδιώκει μέσω του πολέμου θέτοντας σαφή πολιτικό ΑΝΣΚ, δεν είχε συλλάβει τη γενική ιδέα του πώς θα το πετύχει, δηλ. τη «θεωρία νίκης».

5. Εσωτερική Νομιμοποίηση: Σύμφωνα με τον Σουν Τσου για την επίτευξη των πολιτικών σκοπών του πολέμου, η κυβέρνηση θα πρέπει να είναι σε αρμονία με το λαό «Περί αρμονίας ηγεμόνα και λαού». Το όραμα του Μουσολίνι για αναβίωση της ιταλικής κυριαρχίας στη Μεσόγειο, άφηνε εν πολλοίς αδιάφορο τον ιταλικό λαό, με αποτέλεσμα τις θλιβερές επιδόσεις των ιταλικών ΕΔ στο αλβανικό μέτωπο και την κατάρρευση της υψηλής στρατηγικής του Μουσολίνι, λόγω έλλειψης εσωτερικής νομιμοποίησης.[36]

6. Ο Μουσολίνι υπό την πίεση του διεθνή ανταγωνισμού και εξοργισμένος από τις ενέργειες του Χίτλερ, αγνόησε τη συμβουλή του Θουκυδίδη: «Δύο πράγματα είναι αντίθετα στη λήψη της σωστής απόφασης: η βιασύνη και ο θυμός», έτσι δεν αξιολόγησε σωστά τους φυσικούς κινδύνους του πεδίου της μάχης, υπολογίζοντας την έκβαση της ιταλικής επίθεσης με βάση καθαρά στρατιωτικά κριτήρια. Αποτέλεσμα ήταν να επιτεθεί τη χειμερινή περίοδο, εισπράττοντας τη μειωμένη απόδοση τόσο της αεροπορίας όσο και των αρμάτων μάχης, μέσω των οποίων στήριζε κυρίως την επιτυχία του σχεδίου του. Ουσιαστικά δεν έλαβε υπόψη του αυτό που αναφέρει ο Σουν Τσου στα αποφθέγματά του: «Ουρανός σημαίνει σκοτάδι και φώς, κρύο και ζέστη, αλλαγές των εποχών» και «το Έδαφος θα πρέπει ν’ αποτιμάται ως προς την απόσταση, την δυσκολία ή την άνεση της μετακίνησης, τις διαστάσεις και την ασφάλεια».[37]

7. Οι ιταλικές δυνάμεις δεν ήταν ηθικά προετοιμασμένες να ανταποκριθούν στις συνθήκες που αντίκρισαν στο μέτωπο καθώς η εικόνα που είχαν διαμορφώσει από την ιταλική προπαγάνδα ήταν τελείως διαφορετική από αυτή που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν στο πεδίο της μάχης, επιβεβαιώνοντας την άποψη του Ζομινί ότι: «Τόσο οι αξιωματικοί όσο και οι στρατιώτες πρέπει να είναι προετοιμασμένοι για εκείνες τις ξαφνικές κρίσεις πανικού που συχνά καταλαμβάνουν ακόμη και τον γενναιότερο στρατό …».[38]

8. Αν και οι ιταλικές ΕΔ υπερτερούσαν στο αεροπορικό όπλο, το οποίο σύμφωνα με τη θεωρητική ανάλυση του Φούλερ μπορεί να χαρακτηριστεί ως «Κυρίαρχο όπλο»[39] σε αυτή την περίπτωση, δεν το εκμεταλλεύτηκαν αποτελεσματικά.

9. Παραβιάστηκαν ή αγνοήθηκαν οι βασικές Αρχές του Πολέμου, όπως τις προσδιόρισε αρχικά ο Ζομινί και τις επεξεργάστηκε στη συνέχεια ο Φούλερ, ο οποίος συγκεκριμένα αναφέρει σχετικά μ’ αυτές ότι: «Δεν είναι ανέκκλητες και ενίοτε μπορεί να αγνοηθούν δίχως συνέπειες, αλλά καλό είναι να σκεφτεί καλά κάποιος πριν τις αγνοήσει».[40]

Ειδικότερα αγνοήθηκαν:

• Ασφάλεια – Αιφνιδιασμός: Αποτέλεσμα της μη τήρησης των αυστηρών κανόνων ασφαλείας, ήταν οι Ελληνικές ΕΔ να είναι πολύ καλά πληροφορημένες από τη βρετανική κατασκοπεία για τις ιταλικές προθέσεις, με αποτέλεσμα να μην αιφνιδιαστούν.

• Συγκέντρωση: Η ιταλική επίθεση στον τομέα Ηπείρου, δεν υποστηρίχθηκε με επαρκείς δυνάμεις τόσο κατά την έναρξη της εισβολής, όσο και μετά τις πρώτες επιτυχίες της, μη επιφέροντας το επιθυμητό αποφασιστικό αποτέλεσμα.

• Ενότητα Διοίκησης: Η αντικατάσταση του Ιταλού Αρχιστράτηγου, 3 φορές εντός 3μηνών από την έναρξη των επιχειρήσεων, αναδεικνύει περίτρανα τα προβλήματα διοίκησης που υπήρχαν στην Ιταλική Ηγεσία.[41]

• Ηθικό: Οι ιταλικές ΕΔ εμφανίστηκαν απροετοίμαστες, με αποτέλεσμα τον αιφνιδιασμό τους και τη διστακτικότητα εκπλήρωσης των αποστολών τους.

• Ευκαμψία: Οι ιταλικές ΕΔ εφάρμοσαν το αρχικό σχέδιο κατά τρόπο άκαμπτο, δηλ. εστίαση στην κύρια προσπάθεια (προς Καλπάκι) χωρίς να εκμεταλλευτούν τις επιτυχίες στις δευτερεύουσες κατευθύνσεις (παραλιακός τομέας – κατεύθυνση προς το Μέτσοβο), με συνέπεια τη φθορά. Επιπλέον, δεν εκμεταλλεύτηκαν τα Ιόνια νησιά ή την Κρήτη, τα οποία αποτελούσαν αυτονόητους και σχετικά ανυπεράσπιστους στόχους, με αποτέλεσμα τη μη δημιουργία προωθημένων «Βάσεων Επιχειρήσεων», για το ναυτικό και την αεροπορία, αναγκαιότητα την οποία επισημαίνει και ο Ζομινί. [42]

Υποσημειώσεις

[1] Για το «Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας» μεταξύ των χωρών τις περιοχής, βλ. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, «ο Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας», http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1923_1940/foreign_policy/institutions/07.html, (έγινε πρόσβαση 16 Δεκ 17).

[2] Είναι χαρακτηριστική η φράση που είπε ο Μουσολίνι για τον Χίτλερ, «…Θα μάθει από τις εφημερίδες ότι κατέλαβα την Ελλάδα», βλ. Ι.Ε. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, (Αθήνα: Εστία,1982), σελ. 110.

[3] Για την πολιτικοστρατιωτική κατάσταση της Ευρώπης κατά την 28η Οκτώβριου 1940, βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 17 Νοεμβρίου 1940), ανάτυπο (Αθήνα: ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1986 [1960]), σ. 1-2.

[4] Για τη θεωρητική ανάλυση των αιτιών του πολέμου, βλ. Κωνσταντίνος Σολκίδης, «Ο ρόλος του Πολέμου στην Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων», Στρατιωτική Επιθεώρηση, Τεύχος 3 (Μάιος – Ιούνιος 2011), (Αθήνα: ΓΕΣ, 2011), σ. 28-31.

[5] Για τη μελέτη της προσωπικότητας του Μουσολίνι, βλ. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, σ. 97-106.

[6] Για την εξέταση των γεγονότων που διαδραματίστηκαν τις πρώτες ώρες της επίθεσης, βλ. Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, 1940: Οι τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου, (Αθήνα: Πατάκη, 2016).

[7] Πρβλ. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, σ. 100 -101.

[8] Σχετικά με την ανωτέρω προσέγγιση ένα απόφθεγμα του Σουν Τσου είναι ότι: «Ο στρατηγικός θρίαμβος είναι να υποτάσσεις τον εχθρό χωρίς μάχη», βλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 90.

[9] Για την κατανόηση των εννοιών, βλ. Κωνσταντίνος Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα (Αθήνα: Ποιότητα, 2008), σ. 19, 51-52, 155.

[10] Για την κατανόηση των εννοιών, βλ. ΓΕΕΘΑ, Διακλαδικός Κανονισμός Επιχειρησιακής Σχεδίασης Ενόπλων Δυνάμεων (ΔΚ 2-1/2012/ΓΕΕΘΑ) (Αθήνα: ΓΕΣ, 2012), σ. 13.

[11] Για την Ιταλική προκλητικότητα, βλ. «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος: Η Έναρξη του Β’.Π.Π. Οι Ιταλικές Προκλήσεις και ο Τορπιλισμός του εύδρομου Καταδρομικού »ΕΛΛΗ»», http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/10/blog-post.html, 6 Οκτωβρίου 2014, (έγινε πρόσβαση στις 16 Δεκ. 17).

[12] Η επιλογή του τόπου (ιερό νησί της Τήνου) και του χρόνου (εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου) ήταν εξαιρετικά ατυχείς, προκάλεσε αίσθημα εκδίκησης και απονομής δικαιοσύνης.

[13] Σχετικά με τις πολιτικές και στρατιωτικές κατευθύνσεις του Μουσολίνι καθώς και την απόφαση επίθεσης που ελήφθη στη σύσκεψη της 15ης Οκτωβρίου 1940, βλ. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, σ. 109-110.

[14] Για τη μελέτη των Κατευθύνσεων της Επιχείρησης, σύμφωνα με το Απόρρητο σχέδιο των Ιταλών, «Κατευθύνσεις δια την Επιχείρησιν (EMMERGENZZA G)», από 16 Σεπ. 1940 βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941, Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 17 Νοεμβρίου 1940, σ. 278-280.

[15] Ενδεικτική είναι η φράση του Πράσκα ≪Εμείς πολεμούσαμε ωθούμενη από το αίσθημα του καθήκοντος. Ο εχθρός μας πολεμούσε για την άμυνα της δικής τους πατρίδας» Ε. Τσίρκα, «28η Οκτωβρίου 1940», Εθνικές Επάλξεις, τεύχος 53 (Ιουλ – Οκτ 2002), (Αθήνα: Λάμπρος Καζάκος, 2002), σ. 30.

[16] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 31.

[17] ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940), σ. 278-279.

[18] Για τη στάση του Μουσολίνι σχετικά με τα αποτελέσματα των πολεμικών επιχειρήσεων στο Αλβανικό μέτωπο, βλ. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, σ. 112 -113.

[19] Για τη μελέτη των ημερολογίων του πολέμου, σχετικά με τις δικαιολογίες που προέβαλλαν οι ιθύνοντες της Ανώτατης Ιταλικής Ηγεσίας για την αποτυχία των επιχειρήσεων, βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941 – Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940), σ. 260-272.

[20] Αναλυτικότερα αναφέρονται τα ακόλουθα: 2 Μεραρχίες για προκάλυψη προς την Γιουγκοσλαβία, 2 στην περιοχή της Κορυτσάς για ενεργητική άμυνα, 3^ης  για την κύρια ενέργεια κατά της Ηπείρου και 2 για την κάλυψη της κύριας ενέργειας. Οι δυνάμεις της κύριας ενέργειας ήταν ισχυρότερες έναντι των ελληνικών, σε πυροβολικό, πεζικό και τεθωρακισμένα, όμως το ορεινό έδαφος της Ηπείρου, οι αντιαρματικές οχυρώσεις και οι στενοί δρόμοι μείωναν την ιταλική υπεροχή. Σε τακτικό επίπεδο οι κατευθύνσεις ενεργείας του ιταλικού στρατού, ιδιαίτερα προς τον τομέα Ηπείρου, ήταν ορθές αλλά οι δυνάμεις που διατέθηκαν για το σκοπό αυτό ήταν ανεπαρκείς. Πιθανόν, δύο παράγοντες συνέβαλαν σε αυτό, η υποτίμηση του αντιπάλου από απόψεως υλικής ισχύος και ηθικού καθώς και η υπερτίμηση της ικανότητας της Ιταλικής αεροπορίας και των αρμάτων μάχης.

[21] Για τη δράση της Ιταλικής αεροπορίας, όπως την παρουσιάζει ο Στρατηγός Πράσκα στο βιβλίο του «Εγώ επετέθην κατά της Ελλάδος», βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941…, σ. 260-261.

[22] Για την ανάλυση των επιδράσεων, βλ. ΓΕΕΘΑ, Διακλαδικός Κανονισμός Επιχειρησιακής Σχεδίασης Ενόπλων Δυνάμεων (ΔΚ 2-1/2012/ΓΕΕΘΑ), σ. 35-36.

[23] Σύμφωνα με τις «Κατευθύνσεις δια την Επιχείρησιν (EMMERGENZZA G)», βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941, Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 17 Νοεμβρίου 1940, σ. 278-280.

[24] «Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940-41)», schooltime.gr: Ιστορία, σ. 1, 11-12.

[25] Για την κατανόηση της έννοιας, βλ. Antoine Henri Jomini, Η Τέχνη του Πολέμου, [μετάφραση – επιμέλεια – σχολιασμός Αντιστράτηγος ε.α. Ανδρέας Ματζάκος] (Αθήνα: ΓΕΕΘΑ, 2015), σ. 61.

[26] Για την κατανόηση της έννοιας του μετώπου, βλ. Antoine Henri Jomini, Η Τέχνη του Πολέμου, σ. 77.

[27] Για την εικόνα του Μουσολίνι από τα αποτελέσματα της «εαρινής επίθεσης», βλ. Γκίκας, Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, σ. 114-115.

[28] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 154-155.

[29] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 151.

[30] Η δράση της αεροπορίας δεν υπήρξε συγκεντρωτική αλλά ήταν γενικά κατά κύματα και ασυντόνιστη προς την ενέργεια του ιταλικού πεζικού, το οποίο δεν μπόρεσε να εκμεταλλευθεί τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

[31] ΓΕΕΘΑ, Αποφθέγματα (Αθήνα: ΓΕΣ, χ.χ. [γύρω στο 2015]), σ. 13.

[32] Το Πυροβολικό έβαλλε μεγάλο αριθμό βλημάτων, κατένεμε τα πυρά του σε όλα τα ορατά αμυντικά έργα και διέσπειρε την βολή του κατά πλάτος και βάθος ώστε σπάνια να επιτυγχάνει πυκνές συγκεντρώσεις επί των φίλιων θέσεων. Επιπλέον δεν κατόρθωσε να προσβάλλει τις θέσεις των ελληνικών πυροβολαρχιών.

[33] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 141-142.

[34] Για την κατανόηση της έννοιας, βλ. Διακλαδικός Κανονισμός Επιχειρησιακής Σχεδίασης Ενόπλων Δυνάμεων (ΔΚ 2-1/2012/ΓΕΕΘΑ), σ. 36.

[35] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 144-145.

[36] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 77-78.

[37] Πρβλ. Σουν Τσου, Η τέχνη του πολέμου, [μετάφραση – επιμέλεια Έφη Καλλιφατίδου – Χάιδω Παπαβασιλείου] (Αθήνα: Ελευθερουδάκης Α.Ε., Οξύ Α.Ε., 2008), σ. 18.

[38] ΓΕΕΘΑ, Αποφθέγματα, σ.13.

[39] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 215-216.

[40] Πρβλ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, από την Αρχαιότητα έως Σήμερα, σ. 27-29, 134-135, 217.

[41] Για τα προβλήματα που παρουσιάστηκαν στο εσωτερικό της ιταλικής διοίκηση, βλ. ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου

1940), σελ. 260-271.

 [42] Για την ανάλυση των βάσεων επιχειρήσεων, βλ. Antoine Henri Jomini, Η Τέχνη του Πολέμου, σελ. 64-65.

Βιβλιογραφία

• Antoine Henri Jomini, Η Τέχνη του Πολέμου, [μετάφραση – επιμέλεια – σχολιασμός Αντιστράτηγος ε.α. Ανδρέας Ματζάκος] (Αθήνα: ΓΕΕΘΑ, 2015).
• Σουν Τσου, Η τέχνη του πολέμου, [μετάφραση – επιμέλεια Έφη Καλλιφατίδου – Χάιδω Παπαβασιλείου] (Αθήνα: Ελευθερουδάκης Α.Ε., Οξύ Α.Ε., 2008).
• ΓΕΕΘΑ, Αποφθέγματα (Αθήνα: ΓΕΣ, χ.χ. [γύρω στο 2015]).
• ΓΕΕΘΑ, Διακλαδικός Κανονισμός Επιχειρησιακής Σχεδίασης Ενόπλων Δυνάμεων (ΔΚ 2-1/2012/ΓΕΕΘΑ) (Αθήνα: ΓΕΣ, 2012).
• ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η Ιταλική Εισβολή (28 Οκτωβρίου μέχρι 13 Νοεμβρίου 1940), ανάτυπο (Αθήνα: ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1986 [1960]).
• ΓΕΣ, Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940-1941. Η ελληνική αντεπίθεσις (14 Νοεμβρίου 1940 – 6 Ιανουαρίου 1941), ανάτυπο (Αθήνα: ΓΕΣ/ΔΙΣ, 1986 [1960]).
• Γκίκας Ι.Ε., Ο Μουσολίνι και η Ελλάδα, (Αθήνα: Εστία,1982).
• Κολιόπουλος Κωνσταντίνος, Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα (Αθήνα: Ποιότητα, 2008).
• Παπαρρηγόπουλος Κ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 25, (Αθήνα: National Geographic, 2009).
• Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, 1940: Οι τελευταίες μέρες του Οκτωβρίου, (Αθήνα: Πατάκη, 2016).
• Σολκίδης Κωνσταντίνος, «Ο ρόλος του Πολέμου στην Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων», Στρατιωτική Επιθεώρηση, τεύχος 3 (Μαϊ – Ιουν 2011), (Αθήνα: ΓΕΣ, 2011).
• Τσίρκας Ε., «28η Οκτωβρίου 1940», Εθνικές Επάλξεις, τεύχος 53 (Ιουλ. – Οκτ. 2002), (Αθήνα: Λάμπρος Καζάκος, 2002).

Διαδίκτυο

• Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, «Το Βαλκανικό Σύμφωνο Φιλίας», http://www.fhw.gr/chronos/14/gr/1923_1940/foreign_policy/institutions/07.html, (έγινε πρόσβαση 16 Δεκ 17).
• Μαρίνα Πετράκη, «Το δόγμα Μπενίτο Μουσολίνι για τη Μεσόγειο», Η Καθημερινή, http://www.kathimerini.gr/893495/article/politismos/vivlio/todogmampenito-moysolini-gia-th-mesogeio, 26 Ιανουάριος 2017, (έγινε πρόσβαση 16 Δεκ 17).
• «Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος (1940-41)», schooltime.gr: Ιστορία, http://www.schooltime.gr/2016/10/28/oktovrios-1940-sinoptikiparousiasiellinoitalikoupolemou/, 27 Οκτωβρίου 2013, (έγινε πρόσβαση στις 13 Δεκ 17).
• «Ελληνοϊταλικός πόλεμος: Η προπαρασκευή του Ελληνικού στρατού και το ελληνικό πολεμικό ναυτικό στο έπος του ‘40», http://greekworldhistory.blog spot.gr/2014/10/40.html.
• «Ελληνοϊταλικός Πόλεμος: Η Έναρξη του Β’ ΠΠ. Οι Ιταλικές Προκλήσεις και ο Τορπιλισμός του εύδρομου Καταδρομικού »ΕΛΛΗ»», http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/10/blog-post.html, 6 Οκτωβρίου 2014, (έγινε πρόσβαση στις 16 Δεκ 17).
• «Ελληνοϊταλικός πόλεμος: Η επίθεση των Ιταλών κατά της Ελλάδος», http://greekworldhistory.blogspot.gr/2014/10/blog-post_11.html, 11 Οκτ 2014, (έγινε πρόσβαση στις 16 Δεκ 17).

Αντιπλοίαρχος Θεόφιλος Νικολαΐδης ΠΝ, Εκπαιδευτής ΑΔΙΣΠΟ

«Διακλαδική Επιθεώρηση», περιοδικό Ανωτάτης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου, έτος 16ο, τεύχος 42, Ιούλιος- Οκτώβριος 2018.  

Ο Αντιπλοίαρχος Θεόφιλος Νικολαΐδης ΠΝ αποφοίτησε από τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων το 1992. Έχει υπηρετήσει σε πλοία επιφανείας καθώς και σε επιτελικές θέσεις με πιο σημαντικές αυτές του Κυβερνήτη στο Π/Φ ΥΠΕΡΙΩΝ, του Υποδιευθυντή Σπουδών ΣΜΥΝ και του Επιστολέα ΝΔΒΕ. Η τελευταία του τοποθέτηση είναι στο επιτελείο της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου (ΑΔΙΣΠΟ) με προσανατολισμό τον τομέα της Διακλαδικής Εκπαίδευσης και Επιχειρησιακής σχεδίασης. Είναι απόφοιτος ΣEAN, ΑΔΙΣΠΟ, ΣΕΘΑ και επιπλέον κάτοχος Μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στη Διοίκηση Επιχειρήσεων. Έχει τιμηθεί με όλα τα παράσημα και τις διαμνημονεύσεις για το βαθμό του. Είναι παντρεμένος και έχει μια κόρη.

Διαβάστε ακόμη:

• Ελληνοϊταλικός Πόλεμος 1940 
• Όταν οι μικροί άνθρωποι γράφουν τη Μεγάλη Ιστορία: Τετράδιο Πολέμου 1940
• Η κατοχή στην Αργολίδα με τη ματιά ενός Ιταλού στρατιώτη
• Μαρτυρίες από την Κατοχή. Κλοπές αρχαιοτήτων, λαθρανασκαφές, καταστροφές αρχαιοτήτων στην Πελοπόννησο από τις γερμανικές και ιταλικές στρατιωτικές μονάδες κατοχής